Засталося зусім няшмат часу да таго моманту, калі сённяшнія дашкаляты возьмуць у рукі партфель і пачуюць першы званок на ўрок. Яны прыйшлі ў дзіцячы сад зусім маленькімі, здавалася, што да школы яшчэ так шмат часу…
Але час хуткаплынны. Дзеці падышлі да новага жыццёвага парога і вельмі важнага, адказнага этапу ў жыцці – іх пераход у школу. Дзеці гэтага не баяцца, наадварот, яны мараць хутчэй сесці за парту і насіць ганарлівае імя – першакласнік. А вось у бацькоў надыходзіць момант хваляванняў і перажыванняў: як дзіця ўспрыме свайго першага настаўніка, змены ў сваім жыцці, новыя абавязкі, новыя сябры і яшчэ … – усё вакол яго будзе новым, невядомым ім. Іх хвалююць пытанні, як падрыхтаваць дзіця да школы: наведваць курсы ці не; а можа дастаткова ведаў, атрыманых у дзіцячым садзе; а можа лепш самім падрыхтаваць да навучання ў школе.
Пытанняў шмат, адказ адзін – рыхтаваць дзяцей да навучання ў школе трэба, ім гэта вельмі дапаможа ў момант адаптацыі да школы і ў далейшым навучанні. Школа, на першым часе, можа выклікаць у дзіцяці стрэс. Ён жа не зможа, як раней, цэлы дзень гуляць, ён павінен сядзець некалькі ўрокаў па 35 хвілін за партай. Вяртаючыся са школы дадому, ён таксама не можа пагуляць у сваё задавальненне, трэба зноў садзіцца за стол і рабіць хатняе заданне, прычым не па адным прадмеце. Калі дзіця, да моманту паступлення ў школу, будзе ўмець чытаць, пісаць, лічыць, яму будзе лягчэй спраўляцца як з заданнямі на ўроку, так і з хатнімі заданнямі. Але справіцца са школьнай нагрузкай на першым часе будзе цяжка кожнаму. Таму рыхтаваць дзіця да паступлення ў школу неабходна. Бацькі павінны памятаць, што ўмець пісаць, лічыць і чытаць — не значыць быць гатовым да навучання. Быць гатовым да навучання — умець і жадаць вучыцца гэтаму. Менавіта з гэтай мэтай у нашай дзяржаўнай установе адукацыі «Сярэдняя школа №3 г. Навагрудка імя В. Г. Гаховіч » была арганізавана падрыхтоўка дзяцей 5-6-гадовага ўзросту да школы. Выдатным памочнікам для дзяцей у засваенні праграмы стаў “Рабочы сшытак » пад рэдакцыяй Л. У. Прапушняк.
«Школа будучага першакласніка» Умейка!» – мае на ўвазе пад сабой не веданне праграмы першага класа, а дапамогу ў адаптацыі да ўмоў і патрабаванням у школе. І ў гэтым ёсць разумнае зерне – будучы першакласнік знаёміцца са школай знутры, прывыкае да ўсяго, што яго акружае, знаёміцца са сваім будучым настаўнікам і будучымі аднакласнікамі, вучыцца супрацоўнічаць з імі. А самае галоўнае, падрыхтоўка да навучання ў школе – не толькі авалоданне пэўным аб’ёмам ведаў, а псіхалагічная, сацыяльная, матывацыйная, валявая і, нарэшце, інтэлектуальная гатоўнасць. Што ж ўключаюць у сябе гэтыя паняцці? Адказнае стаўленне да школы і засваенню навучальных навыкаў, ведаў; уменне свядома кантраляваць свае паводзіны; будаваць свае адносіны з настаўнікам і аднакласнікамі — уваходзіць у паняцце псіхалагічнай гатоўнасці.
Да сацыяльнай гатоўнасці можна аднесці ўменне дзіцяці мець ветлівыя зносіны з аднагодкамі і дарослымі, слухаючы і не перабіваючы іх, знаходзіць канструктыўныя рашэнні ў спрэчных сітуацыях, не выяўляючы агрэсіі прыслухоўвацца да меркавання іншых; прызнаваць аўтарытэт дарослага, адэкватна рэагуючы на заўвагі; ўмець адэкватна ацэньваць свае памылкі і прызнаваць іх. Выконваць свае абавязкі школьніка, правілы паводзінаў у школе, разумець важнасць урокаў, быць гатовым шмат і рупліва вучыцца — матывацыйная гатоўнасць. Валявая гатоўнасць ўключае ў сябе здольнасць дзіцяці, уважліва слухаючы дарослага і не пераключацца на староннія прадметы, засяроджана выконваць заданне, нават калі яно яму не падабаецца; ўмення кантраляваць свае паводзіны, учынкі і эмоцыі. Да элементаў волі можна аднесці і такія якасці, як настойлівасць, самастойнасць, мэтанакіраванасць, ініцыятыўнасць, засяроджанасць, упэўненасць у сабе. Дзіця павінна не толькі разумець навучальная заданне, але і ўмець спланаваць і пракантраляваць ход яго выканання. А мы, настаўнікі, тлумачым дзіцяці, што цяжкасці і няўдачы ў навучанні непазбежныя, але ўсе яны пераадольныя і іх не трэба баяцца.
Да інтэлектуальнай гатоўнасці адносяцца: развітыя ў адпаведнасці з узроставымі нормамі памяці, прамовы, мыслення, увагі, ўяўлення, зрокава-маторнай каардынацыі; уменне арыентавацца ў прасторы і часу.
Але асобна, хацелася б завастрыць увагу на развіцці прамовы будучага першакласніка. Багатая, добра развітая гаворка з’яўляецца сродкам паўнавартасных зносін і абавязковай умовай далейшага навучання ў школе. І тут трэба нагадаць, што ўзровень развіцця мовы іх дзіцяці напрамую залежыць ад мовы саміх дарослых. На занятках у «Школе будучага першакласніка» мы пастаянна сочым за сваёй мовай, і звяртаем увагу на тое, як гавораць нашы дзеці пры адказе на пытанне або пры працы з партнёрам у групе альбо ў пары. Сваю мову будуем правільна, пазбягаючы ўжывання слоў-паразітаў, нелітаратурных слоў і выразаў і слэнгу.
Ёсць і праблемы развіцця мовы будучага першакласніка:
– Дрэнная дыкцыя.
Калі ў дзіцяці ёсць дэфекты ў вымаўленні гукаў, мы рэкамендуем бацькам абавязкова звярнуцца да лагапеда. Такія дэфекты ў далейшым могуць адбіцца на пісьме, так як уплываюць на фарміраванне фанематычнага слыху, парушэнне якога прыводзіць да таго, што дзіця не ўспрымае на слых блізкія па гучанні або падобныя па артыкуляцыі гукі гаворкі (напрыклад: лак-рак, жар-шар, рады-шэраг, шчыліну-мэта і т. д.)
– Недастатковы слоўнікавы запас. Парушэнне лексікі можа выяўляцца ў абмежаваным аб’ёме слоўніка, недакладнасці ўжывання слоў, перавага пасіўнага слоўніка над актыўным, недастатковасці абагульнення і абстракцыі. Па розных крыніцах слоўнікавы запас дзіцяці дашкольнага ўзросту складае 2000-3000 слоў. У ім павінны прысутнічаць усе часціны мовы: назоўнікі, дзеясловы, прыметнікі, лічэбнікі, займеннікі, прыслоўі, прыназоўнікі і злучнікі. Ўзровень развіцця слоўніка вызначаецца колькаснымі і якаснымі паказчыкамі.
Якасны аналіз паказвае, што больш за ўсё дзеці выкарыстоўваюць назоўнікі і дзеясловы. А вось назапашванне слоўніка прыметнікамі і лічэбнікамі адбываецца значна цяжэй. Таму на нашых занятках мы ўдзяляем асаблівую ўвагу якасці авалодання лексікай, што робіць мову дзіцяці больш дакладнай, выразнай. Тлумачым дзіцяці шматзначнасць слоў, вучым падбіраць антонімы і сінонімы, разумець пераносны сэнс слоў і выразаў. Усё гэта адбываецца ў гульнявой дзейнасці з прыцягненнем казачных герояў і персанажаў.
– Цяжкасці пры складанні аповеду, пераказу тэксту.
Уменне фармуляваць пытанні, запамінаць і пераказваць невялікія літаратурныя творы, складаць аповяд па карціне ці серыі малюнкаў, умець апісваць свае ўражанні — вось што неабходна будучаму школьніку. Мы стараемся, каб пасля наведвання заняткаў у «Школе будучага першакласніка» у дзіцяці былі новыя ўражанні, пра якія ён хацеў бы расказаць сваім бацькам, сябрам.
Чытанне – першая ступень у навучанні роднай мове ў школе. Аднак, трэба памятаць, што, у першую чаргу, трэба навучыць дзіця слухаць і чуць з якіх гукаў складаюцца словы, навучыць гукавому аналізу слоў. Дзіця павінна ўмець вылучаць гук на фоне слова, гэта значыць вызначаць наяўнасць або адсутнасць зададзенага гуку ў слове, вызначаць першы і апошні гук у слове, вызначаць пазіцыю гуку ў слове (пачатак, сярэдзіна, канец), вызначаць колькасць гукаў у слове і іх паслядоўнасць. Праца над аналізам слова на нашых занятках праводзіцца рэгулярна, што дазволіць пазбегнуць у дзяцей многіх школьных праблем.
Хочацца спыніцца на чытанні кніг. Пасля чытання якіх-небудзь казак, вершаў, апавяданняў мы ў абавязковай форме праводзім гутарку пра тое, як і што зразумела дзіця. Гэта прывучае дзяцей аналізаваць сутнасць прачытанага, вучыць звязанай, паслядоўнай мове. Чытанне мастацкай літаратуры выхоўвае ўседлівасць, увагу, памяць, лагічнае мысленне, вучыць параўноўваць, супастаўляць, рабіць высновы і абагульненні. На занятках па падрыхтоўцы да школы мы таксама развіваем у нашых дзяцей і матэматычную граматнасць. Вучымся лічыць, параўноўваць, рашаць задачы.
Работа ў «Школе будучага першакласніка «Умейка» школы № 3 г. Навагрудка па фарміраванні ў дзяцей матываў вучэння і станоўчага стаўлення да школы накіравана на вырашэнне трох асноўных задач:
– фарміраванне ў дзяцей правільных уяўленняў аб школе і вучэнні;
– фарміраванне станоўчага эмацыянальнага стаўлення да школы;
– фарміраванне вопыту вучэбнай дзейнасці.
Жанна Яўгенаўна БЯЛЬЧЫЦКАЯ,
настаўніца пачатковых класаў,
г. Навагрудак, школа № 3 імя В. Г. Гаховіч.
